Op 17 september vond een debat plaats naar aanleiding van het afstudeerrapprt van TBM-student Tom Monasso. Het debat was georganiseerd door Capgemini (afstudeerbedrijf) en het 3TU.Centre for Ethics and Technology, waarin de filosofiesectie van TBM een van de drie participanten is. Ilse Oosterlaken doet verslag.

Dit artikel over een expertdebat dat ik organiseerde als coördinator van het 3TU.Centre for Ethics and Technology verscheen in de TBM Quarterly (jrg. VI, nr. 3), blad van de faculteit Technologie, Bestuur en Management (TU Delft).

Tegen het eind van de middag komt er vanuit verschillende plekken in de zaal spontaan bijval. Deelnemers aan het experdebat over ethiek, ICT en informatie-uitwisseling in de jeugdzorg knikken of zeggen “ja, inderdaad.” Panellid Paul van Gennip (gemeente Helmond) heeft net uitgelegd dat hun systeem helemaal geen inhoudelijke informatie over probleemkinderen uitwisselt. Er wordt alléén een signaal afgegeven: een andere hulpverlener is ook al bezig met Jantje of Marietje. Ervaring heeft geleerd dat professionals uit verschillende disciplines hierdoor juist weer echt met elkaar in gesprek raken. En niks geen zorgen dat het systeem eidt tot onaanvaardbare schendingen van privacy of de stigmatisering van gezonnen. Is dit enorm simpele signaleringssysteem dan inderdaad de beste oplossing.

Hoogleraar ethiek en techniek Jeroen van den Hoven heeft het publiek, medewerkers van oerheden en organisaties die met jeugdzorg en/of het Elektronisch Kinddossier (EKD) bezig zijn, eerder die middag uitgelegd dat ICT-systemen niet waardeneutral zijn “Laat je niet zomaar door een willekeurige ICT-er vertellen dat versie 2.0 van een of ander softwarepakket een geschikte oplossing biedt”, zo waarschuwde hij hen. Door middel van value sensitive design ofwel waardenbewust ontwerpen kunnen gedeelde waarden zoals veiligheid (van het kind, privacy en autonomie bepalend gemaakt worden voor de ontwerpdetails van het EKD. Wie krijgt er bijvoorbeeld toegang tot welke data, wanneer, waarom en wat zijn de mogelijke gevolgen? Maar als de sector hierover niet actief meediscussieert, zou zij wel eens opgescheept kunnen worden met ICT-systemen die genoemde waarden juist totaal niet weerspiegelen, maar die vervolgens wél de werkprocessen in de jeugdzorg bepalen.

Ook op een andere manier zijn bestaande plannen voor het EKD niet waardenneutraal, zo vulde hoogleraar pedagogiek Micha de Winter aan. Deze plannen gaan namelijk uit van het at risk model, waar belangrijke voorspellers op het niveau van individu en gezin worden vastgelegd. Bijvoorbeeld of de ouder zelf mishandeld is in zijn/haar jeugd. Daar gaat echter een wereldbeeld achter schuil waarbij uitsluitend de individuele ouder verantwoordelijk wordt gemaakt voor kindermishandeling. Terwijl ook de context waarin mishandeling ontstaat belangrijk is. Zo blijkt uit onderzoek dat de buurt veel invloed heeft, bijvoorbeeld de aanwezigheid van sociale controle en toegang tot sociale voorzieningen. Een EKD dat daaraan voorbij gaat, veronderstelt impliciet een bepaald antwoord op vragen als ‘wat is goede opvoeding?’ en ‘wie is daarvoor verantwoordelijk?’

Terug naar de ogenschijnlijke instemming van de zaal met een minimalistisch signaleringsysteem. Panellid Joke van Harten-Oudijk (Bureau Jeugdzorg Limburg) besluit de knuppel in het hoenderhok te gooien. “Van wie is het dossier eigenlijk?”, roept ze uit. Van de kinderen en ouders, vindt men in Limburg. En dus wordt hen steeds geraagd of de informatie in het dossier – nu overigens nog nauwelijks gedigitaliseerd – klopt en of ze er het mee eens zijn. Zo niet, dan wordt dat ook aangetekend. Als je het zo doet dan is dossiers delen juist goed, stelt ze. Jeroen van den Hoven veert op. Morele autonomie, zegt hij, is een van de kernwaarden in de ethiek en die wordt zo gerespecteerd. Ook in geautomatiseerde kinddosiers zou deze werkwijze ingebouwd kunnen worden; “Dat zou ik nog eens een prachtig voorbeeld van waardenbewust ontwerpen vinden!”